दिल्लीच्या नॅशनल स्कूल ऑफ ड्रामाने (NSD) थोर नाटककार उत्पल दत्त लिखित ‘तितुमीर‘ या नाटकाचे फेब्रुवारीमध्ये होणाऱ्या भारत रंग महोत्सवातून होणारे स्टेज रद्द केले आहे. कोलकाता येथील ‘परिवर्तक’ या नाटय़ समूहातर्फे २२ फेब्रुवारी रोजी कमानी सभागृहात हे नाटक सादर होणार होते.

तितुमीर ब्रिटीश राजवटीत बंगालमध्ये झालेल्या शेतकरी उठावाची कथा सांगतो, ज्यामध्ये एक मुस्लिम तरुण नायक आहे. उत्पल दत्त यांनी हे नाटक १९७८ मध्ये लिहिले.

भारत रंग महोत्सवात नाटकाची निवड दोन प्रकारे केली जाते. प्रथम, त्या नाटक समूहांनी यासाठी अर्ज करावा, दुसरे म्हणजे NSD ने त्यांना स्वतः आमंत्रित करावे. जॉयराजने सांगितले की, त्याची दुसऱ्या श्रेणीत निवड झाली होती, शाळेने त्याला स्वतः नाटक रंगवण्यासाठी आमंत्रित केले होते. 

“हे नाटक सरकारविरोधी नाही का?”

संपूर्ण गोष्ट क्रमश: सांगताना ते म्हणाले, “मला प्रथम NSD कडून फोन आला की तुमच्या नाटकाची स्क्रिप्ट पाठवायला सांगितली, मी स्क्रिप्ट पाठवली, मग त्यांनी मला इंग्रजी अनुवाद पाठवायला सांगितला (मूळ नाटक आहे. बंगाली), मी म्हटलं हे उत्पल दत्त यांनी लिहिलेलं नाटक आहे, त्याचा अनुवाद करण्याची क्षमता माझ्याकडे नाही. त्यानंतर त्यांनी विचारलं, ‘हे नाटक सरकारविरोधी नाही का?’ मी सरकारविरोधी पण ब्रिटिश सरकारविरोधी म्हणालो, कारण नाटक त्या काळातील आहे.

जॉयराजने सांगितले की, यानंतर त्यांना नाटकाचा व्हिडिओ विचारण्यात आला होता, ज्यावर त्यांनी आपल्या नाटकाला शाळेनेच आमंत्रित केले असल्याने त्याची गरज का आहे असा सवाल केला. त्यावर एनएसडीने हा नियम असल्याचे सांगितले. 17 जानेवारीला शो संपल्यानंतर व्हिडिओ रेकॉर्डिंग पाठवणार असल्याचे जॉयराजने त्यांना सांगितले. 18 जानेवारी रोजी जॉयराजला एनएसडीकडून ई-मेल आला की तुम्ही रेकॉर्डिंग पाठवले नाही म्हणून आम्ही तुमचे नाटक हटवत आहोत. जयराज सांगतात की त्यांनी आणि सर्व कलाकारांनी दिल्लीला येण्यासाठी तिकिटेही काढली होती.

“सरकार घाबरले“

या एपिसोडवर बोलताना जॉयराज भट्टाचार्जी म्हणाले, “सरकार घाबरले आहे हे स्पष्ट आहे. या उत्सवाची थीम स्वातंत्र्याच्या गायन वीरांना साजरी करणे आहे. तितुमीरची तीच थीम आहे, परंतु त्याचा नायक मुस्लिम असल्याने त्याने ती नाकारली आहे.”

टाईम्स ऑफ इंडियाच्या वृत्तानुसार , एनएसडीचे संचालक आरसी गौर यांनी आरोप फेटाळून लावले की, केवळ ‘प्रक्रियात्मक कारणांमुळे’ नाटकाचे स्टेजिंग थांबवण्यात आले आहे.

50 वर्षांपूर्वी सुरू झालेल्या दिल्लीस्थित जन नाट्य मंचच्या अध्यक्षा मलयश्री हाश्मी यांनी न्यूजक्लिकशी बोलताना सांगितले की, एनएसडीच्या लोकांना तितुमीर नाटकाची माहिती नसेल तर हा त्यांचा मूर्खपणा आहे. ती म्हणाली, “त्यांनी (NSD) रंगमंचावर का नकार दिला यावर मला भाष्य करायचे नाही, पण NSD ने नेहमीच स्वतःचे संरक्षण केले आहे. उत्पल दत्त यांचे नाटक तितुमीर आणि स्वतः तितुमीर हे एक पात्र आहे ज्यांच्याबद्दल आजच्या पिढीला माहित असले पाहिजे. जर NSD ची थीम आहे. स्वातंत्र्याच्या न गायब झालेल्या नायकांबद्दल, तितुमीर बिलात अगदी तंतोतंत बसतो.”

ते पुढे म्हणाले, “तीतुमीर या नाटकात काय आहे हे NSD ला माहीत नाही का? हा एक मूर्खपणाचा प्रश्न आहे. हे नाटक सरकारविरोधी नक्कीच आहे पण ते ब्रिटिशविरोधी आहे, ही चांगली गोष्ट आहे. मला वाटतं जर 1 दिवस गया व्हिडीओ पाठवायला उशीरा वेळ देता आला असता, नाटक नाकारले जाऊ नये कारण ते एक महत्त्वाचे नाटक आहे.

सोर्स – न्यूजक्लीक